Avstriyada keçirilən parlament seçkilərində birinci yeri, ilkin məlumatlara görə, 29,2 faiz səs (2019-cu illə müqayisədə 13 faiz çox) toplayan sağçı Avstriya Azadlıq Partiyası tutub. Avstriya Xalq Partiyasından hakim mühafizəkarlar 26,5 faiz (ötən seçkilərdən 11 faiz az) nəticə ilə ikinci yerlə kifayətlənmək məcburiyyətindədirlər. Sosial Demokratlar 5 il əvvəlki nəticəni mahiyyətcə təkrarlayaraq 21 faizlə üçüncü yeri tutublar. Yaşıllar səslərin demək olar ki, yarısını itirərək liberallardan sonraya keçib.
İctimai şüurda kiçik Avstriya tez-tez ümumi dilə, yaxın mədəni ənənələrə və mentalitetə uyğun olaraq, qonşu Almaniyanın "kiçik bacısı" kimi qəbul edilir. Əslində isə iki dövlət, daha dəqiq desək, cəmiyyətlər arasında çox dərin fərqlər var. (The Moscow Times)
Müasir dillə desək, bu fərqliliklərin kökləri müharibədən sonrakı dövrə aiddir. Müttəfiqlərin qərarı ilə Avstriya parçalanmış Almaniyadan fərqli bir aqibətlə üzləşdi. Artıq 1955-ci ildə qalib dövlətlərin işğalçı qüvvələri ölkəni tərk etdilər. Avstriya parlamentli respublika oldu və hərbi neytrallığını elan etdi. İndi NATO-nun deyil, Avropa İttifaqının bir hissəsidir.
Avstriyanın denazifikasiyasını Almaniyadakı oxşar proseslərlə çətin müqayisə etmək olar: nasistlərə qısa müddətdən sonra səssizcə yumşaldılmış məhdudiyyətlər, nasist cinayətkarlarının az sayda məhkəmələri, dərinləşdirilmiş məhkəmənin faktiki təxirə salınmasına dair göstərişlər, sürətlənmiş iqtisadi artımın xeyrinə keçmişin təhlili və s. Sonralar nasional-sosializm dövrü ilə bağlı daha fəal ictimai müzakirələr başladı, lakin onlar Qərbi Almaniya üçün xarakterik olan intensivlik dərəcəsinə çatmadı.
Avstriyalıların xeyli hissəsi, o cümlədən kifayət qədər hörmətli demokratik siyasətçilər Almaniyadan fərqli olaraq, İkinci Dünya müharibəsi illərində xalqın kollektiv məsuliyyəti haqqında tezisini rədd edərək, Avstriyanı şərik kimi yox, nasizmin qurbanı kimi təqdim etdilər.
Avstriyada özünəməxsus siyasi mənzərə formalaşıb. Bir tərəfdən ölkədə böyük şəhərlərdə cəmləşmiş mərkəzçilər və solçular güclənib. Paytaxt hələ də tez-tez "Qırmızı Vyana" adlanır. Digər tərəfdən, kənd yerlərində mühafizəkar və sağçı mühafizəkar hisslər üstünlük təşkil edir.
Əgər Avstriya ANP-ı ilə 1945-ci ildə qurulan Almaniya XDİ arasında paralel aparsaq, o zaman Avstriya mühafizəkarları ənənəvi olaraq alman həmfikirlərinə nisbətən bir qədər “sağda” idilər. Miqrasiya ilə bağlı sərt mövqe, qapalı sərhədlərə çağırış, qloballaşmaya müqavimət, bərpa olunmayan enerji mənbələrindən imtina ilə bağlı skeptisizm, bütün azlıqlar da daxil olmaqla, tam bərabərlik ideyasına soyuq münasibət, “məsləhətləşməyə” gəlmək istəyi, Rusiya ilə razılaşma əsas fərqlərdir. Bütün bu mövzular Rusiyada bir növ tabudur və ifrat sağçıların gündəminin elementləri hesab olunur, Avstriyada isə demokratik siyasətçilərin ritorikasının bir hissəsi idi və qalır. “Hüquq” anlayışının təfsiri və radikalların hakimiyyətdə olmasının yolverilməzliyi qonşu dövlətlərdə bir-birindən kəskin şəkildə fərqlənir. Avstriyalı seçicinin ultrasağçılara səs vermək istəyi ilə bağlı fərqli, daha aşağı “ağrı həddi” var, demokratik düşərgənin isə bu cür qüvvələrlə əməkdaşlıq etmək istəyi var.
Əgər 1980-ci illərin əvvəllərində Almaniyada ifrat sağçılar yalnız bir neçə bələdiyyə mandatına arxalana bilirdilərsə, həmin dövrdə ANP-ın sağçı radikalları artıq hakim koalisiyanın bir hissəsi idilər. O vaxtdan bəri Avstriya Azadlıq Partiyası beş dəfə hökumətdə təmsil olunub. Sonuncu koalisiya 2017-2019-cu illər siyasi fəaliyyəti ilə deyil, APS və Rusiyanın əsas fiqurları ilə bağlı qalmaqallarla yadda qaldı.
2018-ci ildə Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Avstriyanın o vaxtkı xarici işlər naziri Karin Knayslın toyunun fəxri qonağı olub. İndi Knaysl Rusiya Federasiyasında yaşayır. Bir il sonra, "İbiza fırıldaqları" adlanan hadisə baş verdi. Vitse-kansler Heynz Kristian Şaçe rus oliqarxları ilə gizli görüşlər keçirərək onlara tikinti sektorunda dövlət müqavilələri paketləri vəd edib. Qalmaqal koalisiyanın dağılmasına səbəb olub. Hökumət partnyorlarının tələblərindən biri təkcə Ştaxin istefası deyil, həm də o vaxtkı daxili işlər naziri, APS-in hazırkı lideri Herbert Kiklin də istefası olub.
Azadlıq Partiyası federal hökuməti tərk etdikdən sonra da Avstriya siyasətində görkəmli sima kimi qalmaqda davam edir. Üç regional koalisiyada, Yuxarı və Aşağı Avstriyada və Salzburqda iştirak edir.
Budəfəki parlament seçkilərində Azadlıq Partiyasının uğuru sorğular vasitəsilə kifayət qədər dəqiq proqnozlaşdırılırdı. Avstriya reallıqlarını, ANP ilə əməkdaşlıq təcrübəsini və siyasi mədəniyyətin xüsusiyyətlərini nəzərə alsaq, tamamilə mümkündür ki, ifrat sağçılarla ittifaq özlüyündə mühafizəkarlar üçün qəbuledilməz olmayacaq. Əsas maneə o idi ki, indi radikal sağçı daha kiçik tərəfdaşlar rolu ilə kifayətlənmək istəmir, hökumətə rəhbərlik etmək niyyətindədir.
İstənilən əməkdaşlıq partiyanın rəhbəri Kiklin şəxsiyyətindən və onun ətrafdakı insanların şəxsiyyətindən asılıdır.
Almaniyanın "Die Zeit" qəzeti Kikli "Alp Hecke" adlandıraraq onu Almaniya üçün Alternativdən ən mübahisəli alman siyasətçisi ilə müqayisə edib. Kiklin rəhbərliyi altında onsuz da ifrat sağçı Azadlıq Partiyası daha da sağa doğru irəliləyib və siyasətçinin özü son dərəcə ekstremist mövqe nümayiş etdirir, hətta sağçı dairələrdə belə qəbuledilməz fikirləri var.
O, açıq şəkildə əsas məqsədini “re-miqrasiya” adlandırır. Yəni mahiyyət etibarı ilə Avstriyanın xarici əsilli bəzi vətəndaşlarının ölkədə qanuni olaraq ölkədən çıxarılmasını istəyir.
Kikl bəzi Aİ ölkələrində, məsələn, Fransada qadağan edilmiş intentitar hərəkatla əməkdaşlığa çağırır və Avropa Müdafiəçilərinin Konqresində iştirak edən sağçı ekstremistlərlə açıq şəkildə əlaqə saxlayır.
Keçən il siyasətçi "Qala Avstriya - sərhədləri bağlayın - təhlükəsizliyə zəmanət verin" şüarı altında kampaniya apardı. Bir sıra müşahidəçilər bunu irqçi adlandırdılar və Kiklin çıxışlarında nasist təbliğatına xas olan bir çox standart nitq nümunələrini qeyd edirdilər.
Xarici siyasətdə Kikl Rusiya Federasiyasına, xüsusən də neft-qaz sektoruna qarşı sanksiyaların ləğvindən və Ukraynaya dəstəyin dayandırılmasından ibarət olan “Avstriya neytrallığı” vizyonunu təklif edir. Kiklin rəhbərliyi altında Azadlıq Partiyası 2024-cü il seçkilərindən sonra Avropa Parlamentində yeni ifrat sağçı fraksiyanın yaradılması prosesində aparıcı qüvvələrdən birinə çevrildi.
Hətta seçki günü Avstriya kansleri Karl Nehammer mühafizəkarlar adından Azadlıq Partiyası ilə koalisiyaya qoşulmağı rədd etdi, imtinasını Kiklin şəxsiyyəti üzərində cəmləşdirdi. Partiyanın baş katibi Kristian Stoker isə bunu birmənalı şəkildə ifadə etdi: “Bu, dünən olmadı, bu gün də yoxdur və sabah da olmayacaq”.
Avstriya Milli Şurasına daxil olan digər partiyaların liderləri də eyni fikirdədir: Sosial Demokratlar Partiyasından, Yaşıllar Partiyasından və Neos Partiyasından olan liberallar. Sonuncular digər demokratik partiyaların uğursuzluqları ucbatından 5 il əvvəlki nəticələrini bir qədər yaxşılaşdıra bildilər və daha üç deputat mandatı aldılar. Mühafizəkarlar və Yaşılların hakim koalisiyasında artıq tələb olunan minimum yer sayı yoxdur. Çox güman ki, hökumət üç partiya tərəfindən qurulacaq: Mühafizəkarlar, Sosial Demokratlar və Liberallardan.
Avropalı demokratların indiyədək ultrasağların hakimiyyətə gəlməsinə imkan verməyən mexanizmlər tapmağa nail olmasına baxmayaraq, müasir siyasətdə çox narahatedici tendensiyaları nəzərdən qaçırmaq olmaz.
Birincisi, kampaniyaların həddindən artıq fərdiləşdirilməsi Avropanın parlament respublikalarını getdikcə daha çox əhatə edir. Əslində Avstriyadakı Nehammer sentyabr seçkilərində Şərqi Almaniya əyalətlərinin Baş nazirləri ilə eyni texnikadan istifadə etdi.
İkincisi, ifrat sağçılar artıq seçki üstünlüklərinin üçdə birini inamla qazanır və onları yalnız ən geniş koalisiyalar məğlub edə bilər. Əslində Almaniyada əyalət seçkilərində olduğu kimi, “hamı onlara qarşıdır”.
Getdikcə daha mükəmməl seçicilər taktiki səsvermədən istifadə edirlər. İfrat sağçılara qarşı təhlükəsizlik divarı qurmaq istəyən seçicilərin bu hissəsi seçimlərinə tam uyğun gəlməyən, lakin əlavə mandata ehtiyac duyan və bu seçicilərin ən çox rəğbət bəslədiyi partiyalar üçün potensial tərəfdaş ola biləcək partiyalara səs verirlər.
Nəhayət, hökumətlər oxşar prinsip əsasında formalaşır. Ənənəvi seçki prosesinin iki məhək daşı olan ideoloji fərqlər və klassik sosial konflikt xətləri arxa plana keçir. Mühafizəkarlar, mərkəzçilər, solçular, yaşıllar və liberallar müxtəlif əməkdaşlıq formatlarını sınaqdan keçirirlər. Onların əsas məqsədi sağçı radikallar olmadan lazımi parlament çoxluğunu əldə etməkdir. Bu cür tədbirlər taktiki cəhətdən başa düşüləndir, lakin strateji baxımdan böyük təhlükələr daşıyır.
AYNA.az
